Εμείς και η μηχανή

"[...] There's a time when the operation of the machine becomes so odious, makes you so sick at heart, that you can't take part! You can't even passively take part! And you've got to put your bodies upon the gears and upon the wheels…upon the levers, upon all the apparatus, and you've got to make it stop! And you've got to indicate to the people who run it, to the people who own it, that unless you're free, the machine will be prevented from working at all!" 

"[...]Έρχεται μια εποχή που η λειτουργία της μηχανής γίνεται τόσο ενοχλητική, που σε αηδιάζει και σ' αρρωσταίνει τόσο πολύ, ώστε δεν μπορείς πια να συμμετέχεις! Δεν μπορείς να λάβεις μέρος ούτε καν παθητικά! Τότε πρέπει να βάλουμε το κορμί μας πάνω στα γρανάζια και πάνω στους τροχούς... πάνω στους μοχλούς, πάνω σε όλο το κατασκεύασμα, και πρέπει να το σταματήσουμε! Τότε πρέπει να ξεκαθαρίσουμε στους ανθρώπους που το λειτουργούν, σ' εκείνους που το κατέχουν, ότι μόνο αν είμαστε κι αν αισθανόμαστε ελεύθεροι θ' αφήσουμε τη μηχανή να δουλέψει!"

Τα παραπάνω λόγια μάς έρχονται από το παρελθόν και για να είμαστε ακριβείς πριν από πενήντα τρία χρόνια. Τα ξεστόμισε ένας φοιτητής του Μπέρκλεϊ, ονόματι Μάριο Σάβιο, στο πλαίσιο του ριζοσπαστικού φοιτητικού κινήματος εκείνης της εποχής. Ξέρετε, δεκαετία του '60, κίνημα κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, "Μαύρη δύναμη" και φυλετικές διακρίσεις στον αμερικανικό Νότο, το κίνημα της ελευθερίας του λόγου στα πανεπιστήμια, Άντζελα Ντέιβις κ.λπ. Η ειρωνία είναι ότι ο Μάριο είχε ένα μικρό πρόβλημα τραυλίσματος. Όμως αυτά που αισθανόταν ήταν τόσο έντονα και ξεχύνονταν από μέσα του με τόση αυθεντικότητα, που το τραύλισμα δεν το πρόσεξε κανείς. 

Αισθάνομαι βαθιά μέσα μου τη δύναμη και τη διαχρονική επικαιρότητα αυτών των λόγων. Μα ποια είναι επιτέλους αυτή η μηχανή που μας έρχεται από το παρελθόν και εξακολουθεί με αξιοθαύμαστη ζωτικότητα και αντοχή να κατατρέχει αλλά και να διαμορφώνει τη ζωή μας σήμερα; Είναι αλήθεια ότι έχει πολλά ονόματα, ανάλογα με τις εποχές. Παλιά μπορεί να ονομαζόταν άκριτη ευζωία, γρήγορος πλουτισμός κ.ά. Σήμερα, στα καθ' ημάς, μπορεί να ονομάζεται αποδοχή μνημονίων σαν ένα αναγκαίο κακό. Μπορεί να ονομάζεται αποδοχή της λιτότητας σαν τον μοναδικό δρόμο που οδηγεί στην ενάρετη ανάπτυξη. Μπορεί να ονομάζεται επίσης αναίσθητη διαχείριση του προσφυγικού προβλήματος και αποδοχή της ευρωπαϊκής αναβλητικότητας ή, ακόμη χειρότερα, αποδοχή της αναθεώρησης των υπεσχημένων προς δόξα των ευρωπαϊκών αξιών, στις οποίες όλοι οι ισχυροί ομνύουν και τις οποίες επικαλούνται. Μπορεί επίσης να είναι η εντύπωση ή μάλλον η ψευδαίσθηση ότι βαδίζεις στον σωστό δρόμο, εκείνον που έχεις σχεδιάσει και επιλέξει με την ελεύθερη βούλησή σου, αλλά βήμα με το βήμα απομακρύνεσαι από αυτόν. Στην πορεία αλλοτριώνεσαι, δεν παρατηρείς γύρω σου παρά μόνο όσα σε διευκολύνουν για τη διατήρηση των ψευδαισθήσεων, που λέγαμε. Χάνεις την κριτική σου σκέψη, αυτή που εμπιστευόσουν χρόνια και -δίχως να το πολυκαταλάβεις- οδηγείσαι στην αποδοχή όσων συμβαίνουν σαν τη μόνη αναπόδραστη πραγματικότητα. Γίνεσαι περισσότερο παρατηρητής παρά ενεργό υποκείμενο. Οδηγείσαι σε έναν βολικό κομφορμισμό που λειτουργεί όπως η άμμος για τη στρουθοκάμηλο. 

Είναι απίστευτη η δύναμη, η προσαρμοστικότητα και εντέλει η σαγήνη αυτής της πολυπλόκαμης και με τόσο πολλά ονόματα μηχανής. Και φυσικά είναι πολύ πεπερασμένη η ικανότητά μου να περιγράψω στο σύνολό της τις όψεις, τα γρανάζια και τους μοχλούς της. Μήπως τολμώ να θίξω τις επιδράσεις που έχει στις διαπροσωπικές μας σχέσεις; Στις κοινωνικές μας σχέσεις; Στα κριτήρια που μας "υποχρεώνει" να διαμορφώσουμε; Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι μένει ανεπηρέαστος; 

Μερικές φορές όμως, όταν η ασφυκτική της επίδραση -θέλεις από κάποιο δυσάρεστο γεγονός, μια απογοήτευση, ένα απρόβλεπτο πισωγύρισμα- γίνεται πολύ εμφανής και περιοριστική, τότε αγανακτείς, αηδιάζεις, θυμώνεις με τον εαυτό σου για τη δεκτικότητα και την παθητικότητά σου. Τότε ίσως εξεγείρεσαι... Παλιά, μη με ρωτήσετε πόσο παλιά, λέγανε ότι η Αριστερά πρέπει να παίζει τον ρόλο της άμμου στα γρανάζια του καπιταλιστικού συστήματος. Σίγουρα όχι του λιπαντικού. Στη σημερινή εποχή, όπου η τεχνολογική πρόοδος έχει αλλάξει πολλά πράγματα στη διαδικασία παραγωγής, στον ορισμό και στη σύνθεση των κοινωνικών τάξεων, στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους, στην οργάνωση των κομμάτων που δυνητικά τις εκφράζουν, χρειάζονται πλέον επιτακτικά καινούριες αναλύσεις, νέες συνθέσεις, νέα εργαλεία και σύγχρονα πολιτικά υποκείμενα. Το παλιό πεθαίνει, η σύγχυση, η απογοήτευση και η αποστράτευση επικρατούν, ενώ το νέο -θέλω να πιστεύω- κυοφορείται. Η σύγχρονη Αριστερά αναζητείται και σίγουρα δεν είναι αυτή που βλέπουμε.

Είμαι της γνώμης ότι μια σύγχρονη, ριζοσπαστική και αποτελεσματική Αριστερά πρέπει να λειτουργεί στο πλαίσιο του καπιταλισμού όπως λειτουργούν οι ιοί στο ανθρώπινο σώμα ή στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Δηλαδή, πολλαπλασιάζονται χρησιμοποιώντας τα ανθρώπινα γενετικά εργαλεία σε κυτταρικό επίπεδο ή τον κώδικα του προγραμματιστή στον υπολογιστή. Επίσης έχουν την ικανότητα προσαρμογής και αλλαγής της δομής τους, ενώ αλλάζουν τον οργανισμό που προσβάλλουν-μολύνουν-αποικίζουν προς όφελός τους. 

Καθώς τελειώνει το 2017, η τελευταία εξολοκλήρου μνημονιακή χρονιά -όπως αυτάρεσκα σε κάθε ευκαιρία δηλώνει η κυβέρνηση-, εγώ θα κάνω μια ευχή, τουλάχιστον για όσους ξέρω, αγαπώ και εκτιμώ. Πρώτα απ' όλα, να είμαστε υγιείς μαζί με τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Μετά, να έχουμε τις αισθήσεις μας σε επιφυλακή, ώστε να αντιλαμβανόμαστε τη μηχανή, να μην τη φοβόμαστε, να μην υποκύπτουμε στη γοητεία της και στην αλλοτρίωσή της. Όσοι από εμάς αισθάνονται ακόμα μάχιμοι να συμμετάσχουν σε όποιο νέο -σύμφωνα με τη συνείδηση και την ελεύθερη βούλησή τους- αυτοί κρίνουν ότι αξίζει να παλέψουν. Τέλος, εύχομαι σε όλες και όλες να κρατήσουμε ψηλά την κοινωνική και πολιτική ευαισθησία και συνειδητοποίηση που πάντοτε οδηγούσε τα βήματά μας, έτσι ώστε να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε το νέο και να μη σταθούμε εχθρικοί απέναντί του.

Καλές γιορτές, φίλοι μου.