Οι χειρότεροι φόβοι όσων αντιδρούσαν στις εν κρυπτώ διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ευρωπαϊκής Ενωσης, προκειμένου να επιτευχθεί η υπογραφή της Διατλαντικής Εταιρικής Σχέσης Εμπορίου και Επενδύσεων, γνωστότερης ως TTIP, επιβεβαιώθηκαν έπειτα από τις διαρροές των απόρρητων εγγράφων που έδωσε στη δημοσιότητα τη Δευτέρα το ολλανδικό γραφείο της Greenpeace.

Οπως προκύπτει από την αποκάλυψη των 248 σελίδων των μυστικών διαπραγματεύσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε., που αποτελούν περίπου τα δύο τρίτα της ΤΤΙΡ, όπως είχε διαμορφωθεί πριν από τον 13ο γύρο των συνομιλιών που έγιναν στη Νέα Υόρκη τον Απρίλιο, το περιβάλλον, το κλίμα, η υγεία, η ασφάλεια της διατροφής και μια σειρά από θεμελιώδη κεκτημένα δεκαετιών υπονομεύονται σοβαρά καθώς αποτελούν αντικείμενα εμπορικών διαπραγματεύσεων, ενώ ανοίγουν οι πόρτες για υπερεξουσίες στις επιχειρήσεις.

Κι όλα αυτά «επιτυγχάνονται» υπό το πρίσμα της ανατροπής των κανονιστικών και δασμολογικών φραγμών σε εμπόριο και επιχειρήσεις, στο οποίο αποσκοπούν οι συνομιλίες για την υπογραφή της ΤΤΙΡ, της μεγαλύτερης εμπορικής συμφωνίας στον κόσμο προκειμένου να δημιουργηθεί μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου ΗΠΑ-Ε.Ε.

Τα έγγραφα που διέρρευσαν αποδεικνύουν ότι σε περίπτωση επίτευξης της εμπορικής συμφωνίας μεταξύ της Ε.Ε. και των ΗΠΑ επέρχεται η τροποποίηση μιας σειράς νόμων για την ασφάλεια των τροφίμων και την προστασία του περιβάλλοντος που είναι αυστηρότεροι στις χώρες της Ε.Ε., σε αντίθεση με τους ανάλογους στις ΗΠΑ.

Επιπλέον από τα έγγραφα αυτά γίνεται φανερό ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποχρεωθεί να διαβουλεύεται με τις αρχές των ΗΠΑ πριν από την έγκριση νέων νομοθετικών ρυθμίσεων και ότι η συμφωνία θα επιτρέπει στις επιχειρήσεις να έχουν επιδραστικό ρόλο στην πολιτική, γεγονός που αποτελεί μια περαιτέρω απειλή για την ευρωπαϊκή δημοκρατία.

Στο κεφάλαιο για τα υγειονομικά και φυτοϋγειονομικά μέτρα προστασίας, οι προτάσεις της αντιπροσωπείας των ΗΠΑ αναφέρονται σε «προϊόντα της σύγχρονης γεωργικής τεχνολογίας», κάτι που αποκαλύπτει την πρόθεσή τους να απαλλαγούν από τους εμπορικούς φραγμούς για τα μεταλλαγμένα.

Αν και υπάρχουν αναφορές στις προσπάθειες να προστατευτεί η ασφάλεια της τροφής και η υγεία των φυτών και των ζώων, η αμερικανική πλευρά προτείνει μια νέα προσθήκη με τίτλο «Επιστήμη και Κίνδυνος» με βάση την οποία οι ρυθμίσεις που προστατεύουν τους ανθρώπους, τα ζώα και το περιβάλλον θα πρέπει να παρέχουν επιστημονικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τη θέση τους. Ωστόσο για να συμβεί αυτό θα πρέπει οι άνθρωποι, τα φυτά και τα ζώα να έχουν εκτεθεί πρώτα σε αυτά τα προϊόντα και μάλιστα σε ευρεία κλίμακα.

Στον αντίποδα, η ευρωπαϊκή νομοθεσία «REACH» για τα χημικά εναποθέτει το βάρος απόδειξης στον κατασκευαστή, που υποχρεούται να αποδείξει ότι το προϊόν του δεν είναι επιβλαβές πριν του επιτραπεί να το θέσει σε εμπορική κυκλοφορία (πρόκειται για την αρχή «no data, no market»).

Η ίδια ευρωπαϊκή νομοθεσία, που ενσωματώνει την «αρχή της προφύλαξης» και περιλαμβάνει ρυθμιστικές διαδικασίες για την κατάργηση των πιο επικίνδυνων χημικών ουσιών από την αγορά, θα αποδυναμωθεί από τη στάση της βιομηχανίας χημικών των ΗΠΑ, η οποία υποστηρίζει μια προσέγγιση της εκτίμησης των κινδύνων («riskassessment») όπου βασικός σκοπός είναι η βελτίωση της διαχείρισης των επικίνδυνων ουσιών χωρίς να αποσύρονται από την αγορά.

Ρυθμιστική συνεργασία

Στο κεφάλαιο αυτό σχεδιάζεται η εξίσωση των ευρωπαϊκών και των αμερικανικών ρυθμίσεων, άσχετα από το επίμαχο ζήτημα. Οι διατάξεις που συζητιούνται σε αυτό το κεφάλαιο ξεκαθαρίζουν ότι όπου εφαρμόζεται αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο, στην Ευρωπαϊκή Ενωση ή στις ΗΠΑ, αυτό θα ελέγχεται και τελικά θα αναθεωρείται.

Η απόπειρα να συμφιλιωθούν διαφορετικά ρυθμιστικά πλαίσια έχει θεμελιώδεις επιπτώσεις στην εσωτερική νομοθετική διαδικασία της κάθε πλευράς, ενώ οι διατάξεις που στοχεύουν να αυξήσουν τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στη νομοθετική διαδικασία θα ευνοήσει περισσότερο τα μεγάλα εταιρικά λόμπι.

Αλλες ανησυχητικές διατάξεις θα επιτρέψουν σε εταιρείες και άλλους φορείς να έχουν άνευ προηγουμένου πρόσβαση (και δυνατότητα παρέμβασης) στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων του ρυθμιστή/νομοθέτη και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Μάλιστα σε περίπτωση διαφωνίας θα επιτρέπεται στο προσφεύγον συμβαλλόμενο μέρος να επιλέξει το forum για την επίλυση της διαφοράς («forum shopping»), κάτι που θα βοηθά τον ενάγοντα να εξασφαλίσει το καλύτερο για αυτόν αποτέλεσμα.

Τεχνικά εμπόδια

Αν και μια συμφωνία για τα Τεχνικά Εμπόδια στο Εμπόριο ήδη ισχύει ως μέρος της συμφωνίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO), οι διαπραγματεύσεις της TTIP για τα τεχνικά εμπόδια στο εμπόριο θα επέτρεπαν στη βιομηχανία άνευ προηγουμένου πρόσβαση στις ρυθμιστικές διαδικασίες (όπως η σήμανση επικίνδυνων προϊόντων) κάθε κράτους-μέλους.

Επίλυση διαφορών

Η επίλυση διαφορών ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη της TTIP όχι μόνο δεν θέτει υψηλά περιβαλλοντικά πρότυπα, αλλά αποτελεί μια σημαντική οπισθοχώρηση όσον αφορά την περιβαλλοντική προστασία.

Οπου οι διαφορές μεταξύ κρατών περιλαμβάνουν μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος, ο μηχανισμός διευθέτησης διαφοράς δεν παρέχει καμία εγγύηση ότι θα δίνεται επαρκές βάρος στα περιβαλλοντικά ζητήματα.

Οι προβλέψεις για τον διορισμό και την εμπειρογνωμοσύνη των διαιτητών, η πρόσβαση σε τεχνικές συμβουλές και ιδιαίτερα η παρέμβαση της κοινωνίας των πολιτών ή επηρεαζόμενων ομάδων έχουν σοβαρές ελλείψεις και υπολείπονται των δεδηλωμένων στόχων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, των προβλέψεων του συστήματος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου αλλά ακόμα και της αμφιλεγόμενης συμφωνίας TPP (Trans Pacific Partnership - Σύμφωνο Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού).

Αγροτικός τομέας

Το κεφάλαιο αυτό περιγράφει τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους ΗΠΑ και Ε.Ε. στηρίζουν τον αγροτικό τομέα. Μακριά από το ενδεχόμενο συμφωνίας, η φιλοσοφία των δύο μερών είναι εντελώς αντίθετη και δεν φαίνεται να προκύπτει κοινό έδαφος προς επίλυση των διαφορών τους.

Διατάξεις περιβαλλοντικής προστασίας που ίσχυαν επί μακρόν φαίνεται να έχουν καταργηθεί, η προστασία του κλίματος θα είναι πιο δυσχερής υπό την TTIP, με τις έως τώρα προβλέψεις επέρχεται το τέλος της αρχής της προφύλαξης.

Αυτά προκύπτουν από τα μυστικά έγγραφα των διαπραγματεύσεων, λέει η Greenpeace προειδοποιώντας για «τεράστια απειλή για τη δημοκρατία» και ζητά τον τερματισμό των διαπραγματεύσεων για τη συμφωνία και την έναρξη ενός ανοιχτού διαλόγου με την ενημέρωση και συμμετοχή των πολιτών στο επίκεντρο.

Το κείμενο δείχνει πώς οι ΗΠΑ θέλουν να αντικατασταθεί η «προληπτική αρχή» της Ευρώπης -η οποία απαγορεύει να κυκλοφορούν στην αγορά δυνητικά βλαβερά προϊόντα όταν οι επιπτώσεις τους είναι άγνωστες ή αμφισβητούμενες- με μια λιγότερο αυστηρή προσέγγιση.

Τα έγγραφα αυτά ωστόσο είναι σε μεγάλο βαθμό δυσανάγνωστα και γεμάτα με φράσεις μέσα σε άγκιστρα -δηλαδή προσωρινές. Διαπιστώνεται έτσι η μεγάλη απόσταση που εξακολουθεί να υπάρχει μεταξύ των δύο πλευρών στη διαπραγμάτευση, καθώς ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, εκφράζουν ολοένα και περισσότερο τον σκεπτικισμό τους.

Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που αντιδρούν στην ΤΤΙΡ επικρίνουν εξ αρχής την αδιαφάνεια των συνομιλιών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει στη δημοσιότητα εκθέσεις των διαπραγματεύσεων -η τελευταία ήταν την περασμένη εβδομάδα- αλλά πολύ γενικόλογες. Οι βουλευτές των ευρωπαϊκών χωρών δεν μπορούν να συμβουλευτούν τα σχετικά έγγραφα παρά μόνο σε ένα «αναγνωστήριο» υπό αυστηρή επιτήρηση.

Κυρίαρχη η άποψη των βιομηχάνων

Ακόμη ένα έγγραφο που διέρρευσε αποκαλείται «Tactical State of Play» (Μάρτιος 2016), το οποίο περιέχει τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης σχετικά με τα αποτελέσματα του 12ου γύρου διαπραγματεύσεων. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο δίνει πληροφορίες σχετικά με σημεία συμφωνίας και διαφωνίας μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών.

Πρόκειται για μια ανάλυση των θέσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση των διαπραγματεύσεων. Σε σημεία-κλειδιά, όπως τα χημικά και η γεωργία, οι διαπραγματευτές είτε υπέβαλαν τις προτάσεις της βιομηχανίας είτε είναι απρόθυμοι να συμφωνήσουν σε αλλαγές χωρίς την πρότερη διαβούλευση με τη βιομηχανία.

Αν και στο επίσημο κείμενο που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Ενωση τον περασμένο Μάρτιο υπάρχει μια μικρή αναφορά στη συμβολή της βιομηχανίας, το έγγραφο που διέρρευσε αναφέρεται επανειλημμένα στην ανάγκη για περαιτέρω διαβουλεύσεις με τη βιομηχανία ή ξεκάθαρα δηλώνει πώς λήφθηκε υπόψη η άποψη της βιομηχανίας.

Και παρόλο που οι εμπορικές διαπραγματεύσεις πραγματοποιούνται με απόλυτη μυστικότητα πίσω από κλειστές πόρτες προκειμένου να αποτραπούν αθέμιτες επιρροές από τρίτα μέρη, από τα κείμενα που διέρρευσαν γίνεται σαφές ότι σε πολλές περιπτώσεις οι διαπραγματευτές (ΗΠΑ και Ε.Ε.) δεν διστάζουν να συμβουλευτούν τη Βιομηχανία και τις Ενώσεις Εμπορίου πριν καταλήξουν στις τελικές θέσεις τους.

Για παράδειγμα, στο έγγραφο «Tactical State of Play» αναφέρεται ότι η αντιπροσωπεία των ΗΠΑ ειδοποιεί την αντίστοιχη της Ε.Ε. ότι η Αμερικανική Υπηρεσία για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία έχει ζητήσει την άποψη της εμπορικής ένωσης American Chemistry Council (ACC) σχετικά με το κατά πόσο είναι αποδεκτό ή όχι από τη βιομηχανία ένα συγκεκριμένο τμήμα της συνθήκης που αφορά τα δεδομένα του κινδύνου χημικού ατυχήματος.

Σε άλλο σημείο του ίδιου τμήματος αναφέρεται ότι η ACC πιέζει την αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος να βασίζεται μόνο στις συνόψεις των διαθέσιμων μελετών και όχι στα πλήρη δεδομένα τους, όταν δημοσιοποιεί τους σχετικούς κανονισμούς.